Vochtophoping wordt in de medische wereld oedeem genoemd. Lichaamsdelen kunnen gezwollen raken als gevolg van een ongeval of een ontsteking. Ook medicatie, zwangerschap, infecties en verschillende andere medische problemen kunnen vochtophoping veroorzaken. Het kan een kleiner deel betreffen zoals één arm of het hele lichaam.
Vochtophoping ontstaat wanneer de kleine bloedvaten vocht lekken in de naastgelegen weefsels. Deze extra toevoer van vocht hoopt op, wat ervoor zorgt dat het weefsel gezwollen raakt. Opeenhopingen kunnen vrijwel overal in het lichaam voorkomen.
Soorten vochtophopingen
Perifeer oedeem: dit betreft meestal de benen, voeten en enkels maar het kan ook voorkomen in de armen. Deze vorm van oedeem kan een teken zijn van problemen met de circulatie in het lichaam, lymfeklieren of de nieren.
Lymfoedeem: deze zwelling kan door het hele lichaam voorkomen maar wordt het meest gezien in de armen en benen. Meestal wordt het veroorzaakt door schade aan de lymfeklieren. Deze klieren zorgen voor de afvloei van lymfevocht en filteren het op bacteriën en afvalstoffen. Vaak is schade aan het lymfestelsel resultaat van operaties en bestraling (radiotherapie), zoals kankerbehandelingen.
Lipoedeem: is een chronische verstoring van het vetweefsel waardoor er sprake is van vet- en vochtophoping. In tegenstelling tot andere vormen van oedeem is lipoedeem niet wegdrukbaar. Lipoedeem komt vrijwel alleen bij vrouwen voor. Het wordt gezien aan de benen en armen, maar ook de billen en buik kunnen aangedaan zijn. Kenmerkend is dat handen en voeten niet gezwollen zijn, er is een duidelijke begrenzing. Bijkomende klachten zijn vaak pijn, blauwe plekken en problemen met de bloedcirculatie.
Veneus oedeem: kan ontstaan als er lokaal een verhoogde veneuze druk is door veneuze insufficiëntie (vaatproblemen). De druk in de venen (de bloedvaten die het zuurstofarme bloed weer naar het hart brengen) in het been is dan hoger dan normaal. Door stilstaand bloed in deze venen wordt de druk zo hoog, dat er vocht uit het vat geperst wordt. Dit vocht komt terecht in de weefsels naast het vat en dat is zichtbaar door een gezwollen enkel en/of been. Specifieke oorzaken zijn zwangerschap, trombosevorming met beschadiging van de kleppen en hartfalen. Andere oorzaken van veneus oedeem zijn spataderen, post-trombotisch syndroom (PTS) en chronische veneuze insufficiëntie (CVI).
Cardiaal oedeem: de uitleg van deze vorm van oedeem lijkt wat op die van veneus oedeem maar moet daar niet mee verward worden. Bij cardiaal is er sprake van een in- of uitstroombelemmering of een defecte pompwerking waardoor het hart niet genoeg veneus bloed verwerken. De veneuze druk stijgt en er treedt meer vocht uit de bloedvaten.Dit vocht komt terecht in de weefsels naast het vat en dat is zichtbaar door een gezwollen benen en andere lager liggende lichaamsdelen.
Renaal oedeem: deze vorm van oedeem ontstaan wanneer de nieren niet voldoende in staat zijn om genoeg vocht uit te scheiden. Het hele lichaam houdt hierdoor teveel vocht vast. De nieren filteren het bloed ook niet goed meer, waardoor onvoldoende eiwitten en andere stoffen tegen worden gehouden. Dit wordt ook wel nefrotisch syndroom genoemd.
Hepatisch oedeem: in dit geval is de lever niet meer in staat om de eiwitten in het bloed aan te maken. Dit zorgt voor een verstoring in de druk, waardoor er vocht in de weefsels wordt geperst. Deze problemen zijn vaak gevolg van levercirrose en leverfalen.
Naast bovenstaande zijn er ook nog andere, meer tijdelijke vormen van opeenhopingen. Denk hierbij aan veranderingen of beschadigingen van de vaatwand door allergie, infectie, ontstekingsreactie of kneuzing waardoor er gemakkelijker vocht uit het vat kan treden. Ook andere onschuldige oorzaken kunnen zorgen voor zwelling zoals ouderdom, overgewicht, veel dezelfde houding hebben (staan/zitten) of door warmte.
Wat zijn de symptomen?
Zwelling is meestal gelokaliseerd op een specifieke plaats, afhankelijk van de omvang en de oorzaak. Aangeboren vochtophopingen kunnen aan één of beide zijden van het lichaam optreden, bijvoorbeeld één been of allebei de benen. Oedeem kan slechts licht aanwezig zijn of slopend en ernstig zijn, dit is afhankelijk van de oorzaak en het stadium. Het kan door jezelf worden opgemerkt als een verschil in omvang tussen beide armen of benen of bij moeilijkheden met het passen van kleding of sieraden. Als de zwelling toeneemt kan vermoeidheid door het extra gewicht optreden (de arm of het been voelt zwaarder), evenals schaamte en beperking van de dagelijkse activiteiten.
Andere symptomen kunnen gepaard gaan met de zwelling van lymfoedeem, waaronder:
- Warmte, roodheid of jeuk
- Tintelingen of brandende pijn
- Koorts en koude rillingen
- Verminderde beweeglijkheid
- Pijn
- Huidproblemen
Oedeemtherapie
Langdurige opeenhoping van vocht en eiwitten in de weefsels leidt tot ontsteking en uiteindelijk verharding van het weefsel. Dit wordt fibrose genoemd. De huid in het gebied wordt dikker en kan een hobbelig uiterlijk aannemen, dat wordt beschreven als een sinaasappelhuid (peau d’orange). De bovenliggende huid kan ook schilferig worden en barsten. Er ontstaat dan een risico op bacteriële of schimmelinfecties. Aangedane gebieden kunnen gevoelig en pijnlijk aanvoelen en kan er verlies van mobiliteit of flexibiliteit optreden. Het is daarom van groot belang dat oedeem behandeld wordt. Dit kan gedaan worden middels oedeemtherapie.
Deze behandeling bestaat uit verschillende onderdelen zoals:
Manuele lymfedrainage (MLD)- LPG Endermologie
- Taping
- Compressietherapie (zwachtelen, therapeutische elastische kousen of CicAid/FarrowWrap)
- Oefeningen
Welke onderdelen er toegepast worden is afhankelijk van de situatie. Oedeemtherapie is er op gericht op zwelling en verharding te verminderen en daarmee ook bijkomende klachten zoals bewegingsproblemen en pijn.
Wat kun je zelf doen?
- Houd de aangedane arm of het been zo mogelijk hoog (zo stroomt het vocht richting het hart waar het opgenomen wordt in de bloedbaan)
- Vermijd strakke kledingstukken of sieraden (ook bloeddrukmanchet op de aangedane arm)
- Vermijd warmte (warmtepad, bubbelbad, sauna, etc.)
- Houd het lichaam voldoende gehydrateerd
- Vermijd zwaar tillen en krachtige activiteiten met de aangedane ledemaat; normale, lichte activiteiten worden juist aangemoedigd!
- Draag geen zware tas aan de aangedane arm
- Zorg voor goede hygiëne
- Vermijd insectenbeten en zonnebrand
- Verminder het eten van zout (natrium, sodium)
Oedeem door cardiale problemen of leverziekten kunnen behandeld worden met plaspillen (diuretica) zoals furosemide. Als er meer urine uitgescheiden wordt, kan het vocht uit de benen gemakkelijker terugvloeien in de bloedcirculatie.
Voor lymf- en lipoedeempatiënten is er een speciale patiëntenvereniging namelijk NLNet.